سیمای حکومت مهدی در آینه قرآن

قرآن کریم در زمینه ظهور و قیام حضرت مهدی - مانند بسیاری از زمینه‌های دیگر - بدون انیکه وارد جزئیات شود، به صورت کلی و اصولی بحث کرده است؛ یعین از تشکیل حکومت عدل جهانی، و پیروزی کامل و نهائی صالحان در روی زمین سخن گفته است. این گونه آیات را مفسران اسلامی، به استناد مدارک حدیثی و تفسیری، مربوط به حضرت مهدی و ظهور و قیام او دانسته‌اند. ما از مجموع آیات قرآنی که دانشمندان آنها را ناظر به این موضوع دانسته‌اند. [141] و صراحت بیشتری دراند، جهت رعایت اختصار، سه ایه را مورد بررسی قرار می‌دهیم:1 - وَلقَد کتبنا فِی الزّبُورِ مِن بَعدِ الذّکرِ أنّ الأرضَ یَرِثُها عِبادِیَ‌َ الصّالِحُونَ [142] «ما، در (کتاب) زبور پس از تورات نوشته‌ایم که سرانجام، زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد».در توضیح معنای این آیه یاد آوری می‌کنیم که: «ذکر» در اصل به معنای هر چیزی است که مایه تذکر و یاد آوری باشد ولی در آیه یاد شده به کتاب آسمانی حضرت موسی - علیه السلام - یعنی «تورات» تفسیر گردیده است به قرینه اینکه قبل از زبور معرفی شده است.طبق تفسیر دیگری، «ذکر» اشاره به قرآن مجید است زیرا که در خود آیات قران این عنوان به قرآن گفته شده است: اّن هُوَ اّلاّ ذِکرٌ لِلعالَمین [143] بنابراین، کلمه «من بعد» به معنای «علاوه بر» بوده و معنای آیه چنین خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشته‌ایم که سرانجام، زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد [144] .مرحوم شیخ مفید در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه -، به این آیه و آیه بعدی که نقل می‌کنیم، استناد کرده است. [145] .در تفسیر این آیه از امام باقر - علیه السلام - نقل شده است که فرمود: این بندگان صالح، همان یاران مهدی در آخر الزمانند [146] .مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسی» در تفسیر آیه مزبور پس از نقل حدیث یاد شده می‌گوید:حدیثی که شیعه و سنی از پیامبر اسلام (ص)نقل کرده‌اند، بر این موضوع دلالت دارد: «اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانی می‌گرداند تا مردی صالح از خاندان مرا بر انگیزد و او جهان را پر از عدل و داد کند همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد». [147] .اشاره قرآن به پیشگویی حکومت بندگان شایسته خداوند در روی زمین در کتاب تورات و زبور، نشان می‌دهد که این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که در کتب آسمانی پیامبران پیشین یکی پس از دیگری مطرح می‌شده است.جالب توجه این است که عین این موضوع در کتاب «مزامیر داود» که امروز جز کتب عهد قدیم (تورات) است و مجموعه‌ای از مناجاتها و نیایشها و اندرزهای داود پیامبر - علیه السلام - است، به تعبیرهای گوناگون به چشم می‌خورد.

از جمله در مزمور 37 می‌خوانیم:«... شریران منقطع میشوند، اما متوکلانِ به خداوند وارث زمین خواهند شد، و حال اندک است که شریر نیست می‌شود که هر چند مکانش را استفسار نمایی ناپیدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمین شده از کثرت سلامتی متلذذ خواهند شد».همچنین در همان مزمور چنین می‌خوانیم:«... متبرکان (خداوند) وارث زمین خواهند شد، اما ملعونان وی منقطع خواهند شد». [148] .2 - وَنُریدُ أن نَمُنّ عَلَی الّذینَ استُضعِفُوا فِی الأرضِ... [149] «وارد کرده‌ایم که بر مستضعفان زمین نعمت بخشیم و آنان را پیشوایان و وارثان (زمین) قرار دهیم».چنانکه در بخش «مهدی در منابع شیعه» نقل کردیم، امیر مؤمنان - علیه السلام - پس از پیشگویی بازگشت و گرایش (مردم) جهان به سوی خاندان وحی، این آیه را تلاوت فرمود. [150] .«محمد بن جعفر»، یکی از علویان، در زمان مأمون بر ضد خلافت عباسی قیام کرد. او می‌گوید: روزی شرح گرفتاریها و فشارهایی را که با آنها روبرو هستیم، برای مالک بن انس نقل کردم. او گفت: صبر کن تا تأویل آیه: وَنُریدُ أن نَمُنّ عَلَی الّذین... آشکار گردد. [151] .3 - وَعَدَ اللهُ الّذینَ آمَنُوا مِنکُم وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَستَخلِفَنّهُم فِی الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الّذین مِن قَبلِهِم وَلَیُمَکّنَنّ لَهُم دینَهُمُ الّذِی ارتَضی لَهُم وَلیُبَدِلَنّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً یَعبُدُونَنی لایُشرِکُونَ بِی شَیئاً... [152] .«خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و اعمال صالح انام داده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را خلیفه روی زمین خواهد کرد، همان گونه که پیشینیان را خلافت روی زمین بخشید؛ و دین و آیینی را که خود برای آنان پسندیده استقرار خواهد بخشید و بیم و ترس آنان را به ایمنی و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آنچنانکه) مرا می‌پرستند و چیزی را برای من شریک قرار نمی‌دهند...».مرحوم «طبرسی» در تفسیر این آیه می‌گوید:از خاندان پیامبر روایت شده است که این آیه درباره آل محمد (ص) نازل شده است. «عیّاشی» از حضرت علی بن الحسین - علیه السلام - روایت کرده است که این آیه را خواند و فرمود: به خدا سوگند آنان شیعیان ما خاندان پیامبر هستند. خداوند این کار را در حق آنان به دست مردی از ما به انجا می‌رساند و او مهدی این امت است. او همان کسی است که پیامبر (ص)درباره او فرمود:«اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانی می‌گرداند تا مردی از خاندان من حاکم جهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمین را از عدل و داد پر می‌سازد همان گونهکه از ظلم و جور پر شده باشد».«طبرسی» می‌افزاید: این معنا در تفسیر آیه مزبور از امام باقر - علیه السلام - و امام صادق - علیه السلام - نیز روایت شده است. [153] .

[140] نوبختی، همان کتاب، ص96.

[141] حکیمی، محمد رضا، خورشید مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1360 ه. ش، ص 140 -151.

[142] انبیأ:106.

[143] تکویر / 27.

[144] (آیت الله) مکارم، ناصر، مهدی انقلابی بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتی هدف، ص 121 -122.

[145] الارشاد، قم، مکتبة بصیرتی، ص346.

[146] طبرسی، مجمع البیان، تهران، شرکة المعارف الاسلامیة، 1379 ه. ق، ج 7، ص66.

[147] طبرسی، همان کتاب، ص67.

[148] تورات، ترجمه فارسی توسط وِلیَم کِلِن فسّیس اِکِسّی به دستور مجمع مشهور بِرِتِش فاین بَیبَل سُسَیتی، چاپ لندن، 1856 م، ص1030.

[149] قصص:6.

[150] شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، ج 19، ص 29، حکمت.205.

[151] ابو الفرج، همان کتاب، ص359.

[152] نور:55.

[153] مجمع البیان، ج 7، ص152.